Hiện nay, tại các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam, hình thái bệnh tật chuyển đổi từ các bệnh nhiễm trùng là chủ yếu sang các bệnh không lây truyền. Thống kê cho thấy 75% số trường hợp tử vong ở Việt Nam là do các bệnh không lây nhiễm, đứng đầu là các bệnh tim mạch, đái tháo đường, ung thư, loãng xương, gout… Chế độ dinh dưỡng bất hợp lý là một yếu tố nguy cơ quan trọng hàng đầu dẫn đến sự gia tăng nhanh chóng của các bệnh mạn tính không lây này.
Dinh dưỡng hợp lý là nền tảng của sức khỏe và trí tuệ. Một chế độ dinh dưỡng hợp lý đáp ứng đủ nhu cầu cơ thể cũng như phòng chống bệnh tật để có một thể lực khỏe mạnh, năng suất lao động cao và chất lượng cuộc sống tốt. Chế độ dinh dưỡng cân đối cần có đủ 4 nhóm thực phẩm: nhóm bột đường, nhóm chất đạm, nhóm chất béo, nhóm vitamin và khoáng chất.
Nhóm bột đường là nguồn cung cấp năng lượng chính cho cơ thể hoạt động. Tại Việt Nam, gạo là lương thực được sử dụng nhiều nhất. Nên ăn gạo không xay sát kỹ, vì có chứa hàm lượng dinh dưỡng cao hơn, nhất là vitamin nhóm B, nhất là vitamin B1, chất xơ… Ngoài ra, cũng nên ăn thay đổi các loại ngũ cốc khác (khoai lang, ngô…) để làm đa dạng các loại thực phẩm. Với người trưởng thành, năng lượng từ nhóm chất bột đường chỉ nên chiếm 60-65% tổng năng lượng khẩu phần, phần còn lại do chất béo cung cấp (chiếm 20-25%) và chất đạm (chiếm 10-15%).
Nhóm chất đạm cung cấp các thành phần thiết yếu để xây dựng nên cơ thể, đảm bảo cơ thể tăng trưởng và duy trì nhiều hoạt động sống, tăng cường sức đề kháng của cơ thể. Cần ăn phối hợp cả thực phẩm giàu đạm động vật (thịt, cá, trứng, sữa…) và đạm thực vật (các loại đậu, đỗ…). Các loại thịt đỏ (như thịt lợn, thịt bò …) có nhiều sắt giúp phòng chống thiếu máu thiếu sắt, đặc biệt quan trọng đối với trẻ nhỏ, phụ nữ có thai và phụ nữ tuổi sinh đẻ. Tuy nhiên ăn nhiều thịt đỏ lại làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, ung thư, gout… do đó không nên ăn quá nhiều. Nên tăng cường ăn các loại thịt gia cầm (gà, vịt, ngan,…) và ăn ít nhất 3 bữa cá mỗi tuần. Các loại hạt đậu, đỗ cũng là nguồn đạm thực vật tốt.
Nhóm chất béo (mỡ động vật và dầu thực vật) cung cấp năng lượng cho cơ thể hoạt động và tăng trưởng, hỗ trợ hấp thu các vitamin tan trong dầu, mỡ như vitamin A, D, E, K. Mỡ động vật thường chứa nhiều chất béo bão hòa, khó hấp thu, vì thế nên sử dụng hạn chế. Mỡ cá và mỡ gia cầm lại có nhiều chất béo chưa bão hòa, đặc biệt là omega 3, 6, 9, rất có lợi cho sức khỏe. Các loại dầu thực vật có nhiều chất béo chưa bão hòa nên có tác dụng tốt cho tim mạch như dầu đậu nành, dầu hướng dương, dầu hạt cải… Nhưng cũng có một số loại dầu thực vật có chứa nhiều chất béo bão hòa (như dầu cọ) vì thế không nên ăn nhiều. Không nên ăn nhiều các món xào, rán, nướng, mà nên tăng cường ăn các món luộc, hấp để giảm mất các chất dinh dưỡng và không làm biến đổi thực phẩm thành các chất có thể gây tác hại cho sức khỏe.
Nhóm vitamin và khoáng chất (các loại rau, củ, quả…) cung cấp các yếu tố vi lượng cũng như các chất bảo vệ, giúp cơ thể phát triển khỏe mạnh, tăng cường sức đề kháng chống lại bệnh tật. Các loại rau lá màu xanh sẫm và các loại rau và quả màu vàng, đỏ là nguồn cung cấp vitamin A giúp sáng mắt, tăng sức đề kháng, cung cấp chất sắt giúp chống thiếu máu thiếu sắt, đặc biệt giúp cho cơ thể trẻ em tăng trưởng và phát triển tốt. Bên cạnh đó rau, quả còn chứa nhiều chất xơ và các chất chống oxy hóa nên có tác dụng nâng cao sức khỏe và phòng chống các bệnh mạn tính không lây. Tổ chức Y tế thế giới khuyến cáo nên ăn ít nhất 400gam rau, quả mỗi ngày, có tác dụng phòng chống các bệnh mạn tính liên quan đến dinh dưỡng như các bệnh tim mạch, ung thư dạ dày và ung thư đại trực tràng. Những người thừa cân, béo phì, rối loạn đường huyết, đái tháo đường nên lưu ý hạn chế các loại quả chín ngọt và nhiều năng lượng như chuối, xoài, mít, vải …
Ăn thừa muối làm tăng nguy cơ tăng huyết áp, tai biến mạch máu não, nhồi máu cơ tim, ung thư dạ dày, loãng xương, sỏi thận … Do vậy cần chú ý giảm các loại gia vị mặn chứa nhiều muối được cho vào trong quá trình nấu ăn; hạn chế ăn các món kho, rim, rang; hạn chế ăn các thực phẩm chế biến sẵn thường chứa nhiều muối như giò, chả, xúc xích, thịt xông khói, mì ăn liền, bim bim, dưa cà muối, cá khô…; hạn chế chấm nước mắm, muối, bột canh. Nên sử dụng muối và bột canh có Iốt để phòng chống bướu cổ, thiểu năng trí tuệ và các rối loạn khác do thiếu iốt.